Pierwszą metodą z wyboru w leczeniu nadwagi lub otyłości jest dieta uzupełniona aktywnością fizyczną. Następnie, jeśli nie nastąpi utrata masy ciała, stosuje się inne możliwości leczenia, w tym opcje medyczne i chirurgiczne.
Obecnie osobom odchudzającym się oferuje się setki diet, ale tylko kilka z nich jest oficjalnie uznawanych. Udowodniono, że nie ma diety uniwersalnej i idealnej. Wiele rodzajów odżywiania ma przeciwwskazania i może nawet pogorszyć stan. Dlatego nie spiesz się z każdym nowym przepisem, który obiecuje szczupłą sylwetkę.
Cechy wyboru diety na otyłość
Podczas leczenia otyłości należy natychmiast porzucić diety z ustaloną dzienną podażą kalorii. Dieta powinna być indywidualna, oparta na fazie otyłości, zaburzeniach odżywiania, chorobach współistniejących i innych ważnych punktach. Szczególnie ważne jest, aby wziąć pod uwagę obecność cukrzycy, patologii żołądkowo-jelitowych, problemów z hematopoezą i równowagą witaminowo-mineralną.
Na przykład pacjentom chorym na cukrzycę surowo zabrania się postu lub, przeciwnie, stosowania diety bogatej w węglowodany. Osoby cierpiące na anemię nie powinny rezygnować z mięsa i podrobów. Dzieci potrzebują produktów mlecznych; usunięcie ich z menu grozi zakłóceniem wzrostu i rozwoju szkieletu mięśniowo-szkieletowego.
Plan żywieniowy sporządzany jest z przejrzystym rozmieszczeniem posiłków (3-5) i składem menu. Prowadzenie dziennika samokontroli pomoże Ci monitorować i modyfikować jadłospis, w którym pacjent musi zapisywać w gramach wszystkie spożywane dziennie posiłki.
Ważne punkty przy wyborze diety:
- Należy unikać drastycznego ograniczenia kalorii i niedoborów żywieniowych. Nagłe znaczne zmniejszenie zawartości energii w diecie, np. o połowę dotychczasowej wartości, da imponujące rezultaty, ale nie zapewni długotrwałego sukcesu. Waga wróci w ciągu roku, jeśli nie wcześniej.
- Jadłospis nie powinien być monotonny, powinien uwzględniać gusta pacjenta. W przeciwnym razie stres przyczyni się do otyłości. Monotonne jedzenie jest częstą przyczyną niepowodzeń dietetycznych. Pacjent odczuwa głód, ciążyją na nim ograniczenia, a jego „dusza domaga się" ulgi. Po zjedzeniu zakazanego słodkiego lub tłustego jedzenia i doznaniu wielkiej przyjemności trudno już przestać. Mózg natychmiast przypomina sobie, jak źle było bez „słodyczy".
- Pacjent powinien pić dużo wody. Będziesz musiała zrezygnować z lemoniady, słodkiej herbaty i alkoholu.
Istotnym elementem ograniczającym apetyt jest błonnik roślinny, który bierze udział w mechanizmie zwiększania objętości pokarmu w żołądku i opóźnianiu jego opróżniania. Substancje te zmniejszają także wchłanianie składników odżywczych z przewodu pokarmowego i przyspieszają pasaż jelitowy. Dlatego prawie każda skuteczna dieta zawiera owoce i warzywa lub dodatki sygnalizujące uczucie sytości.
W trudnych przypadkach, jeśli nie możesz sobie poradzić z apetytem, endokrynolog przepisze lek wpływający na ośrodek sytości. Biorąc takie tabletki, pacjent nie odczuwa głodu. Ale ważne jest, aby zrozumieć, że przyjmowanie takich leków jest ograniczone nieprzyjemnymi skutkami ubocznymi i szeregiem przeciwwskazań.
Diety niskokaloryczne – dieta klasyczna
Diety ograniczające kalorie są zwykle ubogie w tłuszcze. Najbardziej popularną taką dietą jest dieta klasyczna. Jest stosowany od ponad 40 lat i jest zalecany przez większość towarzystw naukowych, dlatego otrzymał swoją nazwę.
Według statystyk taka dieta pozwala na redukcję masy ciała o 10 kg w ciągu 6 miesięcy lub o 10% po 18 tygodniach, jednak po roku co trzeci pacjent wraca do poprzedniej masy ciała, a po 3 latach prawie wszyscy.
Esencja klasycznej diety
Dieta klasyczna to dieta wysokowęglowodanowa o kaloryczności odpowiadającej stopniowi nadwagi. Wartość energetyczna wynosi zwykle 1200-1500 kcal/dzień. dla kobiet i 1500-1800 kcal/dzień. dla mężczyzn. W odniesieniu do dotychczasowej diety przyjmuje się deficyt kaloryczny na poziomie 500 kcal/dzień, przy ograniczeniu dotychczasowego spożycia tłuszczów o 1/3. W tej diecie około 60% energii pochodzi z węglowodanów, około 25% z tłuszczów i 15% z białek.
Wady, skutki uboczne, długoterminowe skutki klasycznej diety
Problem w tym, że empirycznie powiązano dietę wysokowęglowodanową z przyrostem masy ciała w mechanizmie hiperglikemii poposiłkowej i jej stymulacją wydzielania insuliny, z następczą akumulacją węglowodanów równie łatwo jak tłuszczu. Ponadto restrykcyjne diety zmniejszają termogenezę i zwiększają wydolność energetyczną organizmu, przez co są nieskuteczne. Skutki uboczne restrykcyjnych diet w dużej mierze dotyczą psychiki.
Diety niskowęglowodanowe i bogate w białko
Diety białkowe o niskiej zawartości węglowodanów stanowią alternatywę dla diet węglowodanowych. Takie diety charakteryzują się wysoką zawartością białka i tłuszczu oraz niską zawartością węglowodanów (a zatem kalorii). Prowadzi to do utraty wagi, początkowo zależnej od uwolnienia z organizmu wody związanej z glikogenem.
Początkowy efekt diety niskowęglowodanowej jest natychmiastowy i na tyle imponujący, że staje się dodatkową motywacją dla pacjenta.
Istota diety białkowej
Dieta opiera się na ketozie – wyniku spalania endogennego tłuszczu, co powoduje spadek apetytu. Drugim czynnikiem jest monotonia menu. W rezultacie zmniejsza się zapotrzebowanie organizmu na insulinę, zmniejsza się glikemia, a czasami także stężenie lipidów.
Białko w diecie stymuluje uwalnianie glukagonu, ułatwiając równowagę pomiędzy insulinemią a glukagonemią. Poczucie sytości wzrasta po jedzeniu, a to za sprawą zwiększonego stosunku białka do energii pozyskiwanej z pożywienia. Ważne jest jednak, aby zrozumieć, że dieta wysokobiałkowa nie zawsze oznacza spożycie niskokaloryczne.
Wady, skutki uboczne, długoterminowe skutki diety białkowej
Niestety nie ma wystarczających badań potwierdzających skuteczność i bezpieczeństwo diety wysokobiałkowej. I nie zawiera zdrowej żywności: zbóż, owoców, warzyw. Wręcz przeciwnie, menu zawiera wiele składników o wysokiej zawartości tłuszczu (55-60%) i białka zwierzęcego (25-30%).
Ponadto dieta wysokobiałkowa wiąże się zwykle z utratą wapnia i spadkiem poziomu witamin E, A, B. 1, B6, kwasu foliowego, magnezu, żelaza i potasu. Niedobór wapnia, witaminy D oraz wtórnie zwiększone wydzielanie TSH zaburzają komórkową homeostazę wapnia, zwiększają poziom wapnia w cytozolu, co może stymulować kilka niekorzystnych szlaków metabolicznych, w tym syntezę lipidów w tkance tłuszczowej.
Nieznany jest także długoterminowy wpływ takiej diety na organizm. Obserwowany wzrost poziomu kwasu moczowego i LDL oraz brak wzrostu HDL stwarza ryzyko rozwoju miażdżycy, nawet pomimo korzystnego wpływu na stężenie trójglicerydów. Ponadto zmniejszenie udziału błonnika w diecie prowadzi do zaparć.
Jednocześnie porównując skuteczność diety białkowej (zawierającej 25% białka, 45% węglowodanów) z dietą węglowodanową (12% białka, 58% węglowodanów) przewaga tej pierwszej jest oczywista. Badania wykazały utratę masy tłuszczowej aż do 8 kg w porównaniu do 4.
Dieta modyfikowana oszczędzająca białko
Ta wysokobiałkowa, bardzo niskokaloryczna dieta o wartości kalorycznej <800 kcal/dzień, z minimalną ilością lipidów i węglowodanów, cieszy się dużą popularnością w wielu europejskich klinikach.
W jadłospisie znajduje się białko w ilości 1, 2 g/kg m. c. dla kobiet i 1, 4 g/kg m. c. dla mężczyzn. Terapia dietetyczna prowadzona jest przez miesiąc pod ścisłym nadzorem lekarza. Pacjentom przepisuje się dodatkowo witaminy. Dieta ta teoretycznie pozwala stracić 90 g tłuszczu dziennie i zmniejszyć podstawową przemianę materii o 10-20%.
Dieta modyfikowana oszczędzająca białko wpływa na poszczególne elementy patogenezy cukrzycy typu 2:
- zmniejsza hiperglikemię i endogenną hiperinsulinemię;
- zwiększa utlenianie lipidów i wrażliwość tkanek obwodowych na insulinę;
- zmniejsza klirens insuliny w wątrobie i uwalnianie glukozy w wątrobie.
Istota diety modyfikowanej oszczędzającej białko
Ta opcja diety zapewnia wystarczającą ilość białka (ok. 50 g/dzień), co chroni bilans azotowy metabolizmu i białka endogenne przed proteolizą. Niska zawartość węglowodanów ogranicza wydzielanie insuliny i sprzyja lipolizie. Różnica energetyczna pomiędzy wydatkowaniem energii a spożyciem kalorii (co najmniej 650 kcal/dzień) jest pokrywana przez spalanie endogennych lipidów.
Jednym z popularnych zamienników posiłków podczas modyfikowanej diety oszczędzającej białko jest koktajl proteinowy. Oprócz tego, że są bogate w białko, produkty takie zawierają również inne składniki odżywcze potrzebne w trakcie diety. Podczas odchudzania należy zmniejszyć całkowitą liczbę spożywanych kalorii. Koktajl proteinowy ma niską zawartość kalorii, co pozwala kontrolować spożycie kalorii i stworzyć deficyt kalorii, aby osiągnąć docelową wagę. Jedna saszetka zawiera 39 kcal. Koktajl zawiera także błonnik, ekstrakt z guarany, nasiona chia, białko, ekstrakt z owoców baobabu i cały kompleks witamin. Jedna porcja tego koktajlu może zastąpić posiłek i zapewnić uczucie sytości na 3-4 godziny.
Zmniejszona insulinemia i zwiększone utlenianie tłuszczów prowadzą do wytwarzania w wątrobie ciał ketonowych – materiału energetycznego dla mięśni i mózgu, ograniczają glukoneogenezę z substratów białkowych i zmniejszają apetyt.
Diety niskowęglowodanowe, wysokotłuszczowe
Takie diety to hit ostatnich lat, choć nie są one niczym nowym. Szczególną popularnością cieszy się dieta Atkinsa, stworzona przez kardiologa w 1973 roku. Książka R. Atkinsa na temat zdrowego odżywiania sprzedała się w ponad 10 milionach egzemplarzy. W krajach europejskich czyta się go cztery razy częściej niż wszystkie inne poradniki dietetyczne.
Istota diety Atkinsa
Jest to dieta niskowęglowodanowa, wysokobiałkowa i wysokotłuszczowa. Przez pierwsze dwa tygodnie zawartość węglowodanów ogranicza się do 20 g/dzień, a następnie do 30 g/dzień. Po osiągnięciu pożądanej masy ciała zawartość węglowodanów stopniowo wzrasta.
Poważne kontrowersje wśród naukowców na temat tej diety wzbudza duża zawartość tłuszczu. Jednakże ilość utlenionego lub zmagazynowanego tłuszczu zależy od różnicy pomiędzy całkowitym zapotrzebowaniem na energię a utlenianiem innych składników diety, które mają pierwszeństwo przed lipidami.
W pierwszej kolejności spalany jest alkohol, gdyż organizm nie jest w stanie go magazynować, a przekształcenie go w tłuszcz wymaga dużej ilości energii. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku aminokwasów i białek pełniących funkcje funkcjonalne oraz węglowodanów, których magazynowanie w postaci glikogenu jest ograniczone. Przekształcenie węglowodanów w tłuszcz również wymaga dużej ilości energii. Można zatem założyć, że ich utlenienie praktycznie odpowiada zużyciu.
Z drugiej strony możliwości gromadzenia się tłuszczu (przede wszystkim w tkance tłuszczowej) są praktycznie nieograniczone, a efektywność tego procesu jest ogromna.
Dieta Atkinsa zmniejsza w osoczu stężenie insuliny, peptydu C, a zwłaszcza proinsuliny w warunkach zasadowych i po stymulacji glukagonem, co może skutkować mniejszym działaniem aterogennym niż wcześniej sądzono. Zauważono także, że zmniejszeniu nadmiernego wydzielania insuliny towarzyszył wzrost wrażliwości na insulinę. Tym samym dieta ta umożliwia osiągnięcie efektu natury etiopatogenetycznej interwencji terapeutycznej w przypadku cukrzycy typu 2.
Udowodniono naukowo, że prawdopodobna utrata masy ciała przy utrzymaniu diety wynosi 10% po 6 miesiącach. Nie zidentyfikowano jeszcze żadnych poważnych konsekwencji.
Inne diety
- Dieta naprzemienna.Polega na spożywaniu jednego rodzaju pożywienia lub całkowitym powstrzymaniu się od jedzenia w wybrane dni. Skuteczność tego rodzaju żywienia jest niska, głównie ze względu na szybkie porzucanie go. Chorym trudno jest nic nie jeść, a jeszcze trudniej zjeść tylko jeden produkt, na przykład gotowany ryż bez soli, cukru i oleju.
- Dieta niskotłuszczowa.Skład diety zakłada usunięcie całego mięsa i produktów mlecznych, olejów roślinnych, ryb i ogólnie wszystkich produktów zawierających jakiekolwiek tłuszcze. Długotrwałe przestrzeganie takiej diety prowadzi do anemii, osłabienia aparatu ruchu i złego stanu zdrowia.
- Głód. Dieta polega na całkowitym powstrzymaniu się od jedzenia przez określony czas. Nie jest to zalecana metoda odchudzania, niezależnie od tego, jak długo będzie trwała. Post jest szczególnie niebezpieczny dla diabetyków, osób skłonnych do depresji, osób cierpiących na niedobór witamin i mikroelementów oraz przyjmujących silne leki.
Przez cały czas popularne były i będą diety szarlatanów, zwykle oparte na rzekomo niezwykłych właściwościach odchudzających niektórych pokarmów, najczęściej owoców. Na przykład dieta jabłkowa wymaga jedzenia wyłącznie jabłek, dieta winogronowa – winogrona, dieta bananowa – banany. Takie diety są albo nieskuteczne, albo niebezpieczne. Na przykład dieta winogronowa i bananowa z pewnością doprowadzi do skoków poziomu cukru we krwi, zaostrzając cukrzycę.
Która dieta jest najlepsza?
Nie możesz samodzielnie dobierać diety. Najlepszym rozwiązaniem byłoby skontaktowanie się z endokrynologiem, który na podstawie wyników badań dobierze odpowiedni sposób odżywiania.
Aktywność fizyczna jest przereklamowana w przypadku nadwagi i otyłości
Znaczenie aktywności fizycznej w procesie odchudzania jest zdecydowanie przeceniane. Oceńcie sami: utrata 1 kg wagi wymaga ogromnego wysiłku, na przykład 250 km marszu. A dla wielu pacjentów takie obciążenia są po prostu zabronione z powodu współistniejących patologii. Innymi słowy, planując odchudzanie, powinieneś zrozumieć, że samo wychowanie fizyczne jako metoda leczenia nie da takiego rezultatu, jaki chciałbyś uzyskać.
Nie oznacza to jednak, że należy rezygnować z aktywności fizycznej. Aktywność fizyczna jest ważna, aby spowolnić przyrost masy ciała i zapobiec jej nawrotowi. Również przy utracie zbędnych kilogramów ważne jest wzmocnienie szkieletu mięśni, wtedy skóra nie będzie zwiotczała i zwiotczała.
Aktywność fizyczna korzystnie wpływa na cały organizm – dotyczy to zarówno osób z nadwagą, jak i osób szczupłych.
Gimnastyka:
- Utrzymuje masę mięśniową podczas odchudzania, zapobiegając katabolizmowi białek mięśniowych;
- Zmniejsza insulinooporność, poprawiając metabolizm węglowodanów i lipidów;
- Normalizuje ciśnienie krwi.
Dzięki aktywnym sportom, a nawet zwykłym spacerom poprawia się nastrój, poprawia się krążenie krwi i wymiana powietrza w tkankach. Dlatego wychowanie fizyczne z mierzonymi obciążeniami zawsze będzie integralną częścią kompleksowego leczenia nadwagi i otyłości.